Kinderen

In Nederland wonen ongeveer 55.000 geadopteerden, afkomstig uit diverse landen en diverse situaties. Voor deze mensen heeft de adoptie een enorm verschil heeft gemaakt in hun leven. Ondanks dat kinderen de kans krijgen om op te groeien in een relatief welvarende omgeving, en dit hen ontwikkelingsperspectieven biedt die in het land of de situatie van herkomst niet mogelijk waren, is een adoptie een ingrijpende gebeurtenis die zeer diverse gevolgen kan hebben voor een kind, en invloed kan hebben tot in volwassenheid.

Adoptiegerelateerde problemen kunnen veel verschillende vormen aannemen. Adoptie op zich zorgt niet automatisch voor problemen, en levert zeker niet voor ieder kind en ieder gezin dezelfde problemen op. Wel zijn er factoren aan te wijzen die het risico op het ontstaan van problemen vergroten of verkleinen. Dit zijn factoren in de omgeving van het kind voordat de adoptie plaatsvindt, factoren in het kind zelf, factoren in het adoptiegezin en factoren in de interactie tussen kind en zijn adoptieouders en -omgeving. Hieronder zal ik in het kort deze factoren beschrijven. Onderstaand overzicht is niet allesomvattend maar is bedoeld om een globaal beeld te krijgen van hoe adoptie een kind kan beïnvloeden. Begrijpen hoe adoptie het leven van een geadopteerde kan beinvloeden, kan geadopteerden helpen zichzelf beter te begrijpen en kan de omgeving helpen om meer begrip op te brengen voor de persoon die is geadopteerd. Daarnaast kan deze kennis helpen om op tijd hulp in te schakelen indien nodig.

Factoren in de omgeving van het kind voordat de adoptie plaatsvindt.

De omstandigheden en gebeurtenissen in de eerste fase van het leven van een kind, nog voordat de adoptie plaatsvindt, leggen een basis voor de verdere ontwikkeling. Ik beschrijf deze omstandigheden in onderstaande alinea als een opsomming van factoren.

 * Hechtingsrelatie
Om veilig op te groeien is het belangrijk dat er iemand is met wie een kind een veilige hechtingsband kan aangaan. Voor adoptiekinderen was dit in de situatie van herkomst niet altijd het geval. De verschillen in situaties van adoptiekinderen voorafgaand aan hun adoptie zijn groot. In sommige gevallen verblijft het kind bij een familielid dat van hem houdt en aandacht voor hem heeft. In andere gevallen zit het in een tehuis met wisselende verzorgers, of heeft het al verschillende thuissituaties gekend, waar het zich steeds heeft geprobeerd aan de situatie aan te passen en zich te hechten aan de mensen die op zijn pad kwamen. Het spreekt voor zich dat het kind gebaat is bij een rustige thuissituatie met daarin 1 of enkele personen die met liefde de zorg voor een kind op zich nemen. De andere scenario’s brengen grotere risico’s met zich mee op onveilige hechting en alle gevolgen die dat met zich mee kan brengen.

Traumatische ervaringen

Een andere risicofactor is het plaatsvinden van traumatische gebeurtenissen zoals misbruik, mishandeling en verwaarlozing. Gebeurtenissen als deze laten zonder enige twijfel hun sporen achter in de verdere ontwikkeling van het kind.

De start
Hoe veilig is de start van een kind? Hoe onveiliger de start, hoe meer ballast het kind al van conceptie af meekrijgt. Onder welke omstandigheden vindt de conceptie plaats? Heeft de moeder veel spanningen gehad gedurende haar zwangerschap? Hoe verliep de bevalling? Dergelijke factoren hebben invloed op het welzijn en de ontwikkeling van het kind in de eerste fase en kunnen het risico op latere problemen verhogen.

Factoren in de adoptie omgeving:

De adoptie markeert een nieuwe fase in het leven van een kind. Hoewel een adoptie de eerdere ervaringen niet kan uitvlakken, kan deze wel voor nieuwe ervaringen zorgen die de eerdere ervaringen afzwakken of, in ongunstige gevallen, juist bevestigen.

Ook in de adoptieomgeving geldt: het is belangrijk dat een kind 1 of meerdere personen heeft met wie het een veilige (hechtings)band kan opbouwen. Zijn de hechtingsfiguren, in dit geval de adoptieouders, aanwezig, voorspelbaar, liefdevol, consequent? Dit vergroot de kans op een gezonde ontwikkeling van het kind, of in ieder geval voor een afzwakking van eerder opgedane tekorten.

Maar zelfs als er in eerste instantie sprake lijkt te zijn van een veilige en voorspelbare omgeving, kunnen zich ook in de adoptieomgeving onverwachte omstandigheden voordoen. Adoptieouders kunnen scheiden of 1 van de ouders kan komen te overlijden. Adoptieouders kunnen zelf (psychisch) ziek worden of door andere omstandigheden hun adoptiekind, tijdelijk of structureel, minder te bieden hebben. Er kunnen gebeurtenissen plaatsvinden waar niemand op gerekend had zoals ernstige ziekte van een broertje of zusje, financiele problemen of geweld door derden. Omdat adoptiekinderen in de periode voor hun adoptie meestal al blootgesteld zijn aan 1 of meerdere risicofactoren, zijn zij extra kwetsbaar voor dit soort gebeurtenissen. Wanneer de risicofactoren zich opstapelen, wordt de kans dat dit bij het kind tot uiting komt in psychische of gedragsproblemen steeds groter. Het is desalniettemin belangrijk om te benadrukken dat wanneer er wel een veilige en stabiele omgeving wordt geboden, er een goede kans is dat effecten van eerdere risicofactoren kunnen worden verkleind of zelfs geminimaliseerd.

Factoren in het kind zelf

 We worden allemaal geboren met ons eigen temperament, onze set van persoonlijke eigenschappen. Sommigen van ons zijn introvert, anderen extravert. We staan open voor nieuwe ervaringen of we zijn juist wat angstig. We passen ons doorgaans aan aan de ander of we gaan juist altijd de strijd aan. Zo zijn er een aantal eigenschappen die samen ons temperament vormen. De hierboven beschreven risicofactoren kunnen enerzijds onze aangeboren eigenschappen versterken. Anderzijds kunnen deze eigenschappen het effect dat de risicofactoren op ons hebben, beïnvloeden. Dit gegeven maakt dat het ene adoptiekind heel anders zal reageren op de situatie dan het andere kind dat in een soortgelijke situatie wordt geplaatst. Waar het voor het ene kind belangrijk is om duidelijke grenzen gesteld te krijgen, moet het andere kind zachtmoedig worden aangespoord zich open te stellen. Waar het ene kind professionele zorg nodig heeft om zich ten volle te kunnen ontplooien, kan het andere kind zich redden met de warmte van de ouders en de competentie van de leerkrachten op school. Dat heeft dus niet alles te maken met hoe goed de adoptieouders voor het kind zorgen, maar met hoe dit kind, met zijn eigen temperament, reageert op de situaties waarin het in zijn leven te maken krijgt.

Interacties tussen ouders en adoptiekinderen

Alle hierboven genoemde factoren: de situatie van herkomst, de adoptieomgeving en het temperament van het kind kunnen we niet los van elkaar bekijken. De werkelijkheid is complexer omdat deze factoren ook invloed uitoefenen op elkaar. Stel dat adoptieouders een kind adopteren dat al veel heeft meegemaakt in de periode voor zijn adoptie, en niet in staat is om op een gezonde manier een band aan te gaan met de adoptieouders. Het kind liegt, manipuleert, is agressief, zet gezinsleden tegen elkaar op. Wat gebeurt er dan met de adoptieouders? Blijven zij liefdevol begrenzen, of krijgen zij onderlinge conflicten, worden zij straffend, lopen zij zelf (psychische) schade op? Op dat moment kunnen zij hun adoptiekind niet meer de veilige situatie bieden die het ondanks alles nodig heeft, ook al hadden zij dat onder normale omstandigheden wel gekund.

Of, een minder in het oog springende situatie: de adoptieouders zijn extraverte, directe mensen en het geadopteerde kind is een introvert, angstig individu. Door de wijze waarop de ouders hem benaderen kan hij nog meer in zijn schulp kruipen, waardoor de ouders nog harder aan hem gaan trekken. Zo is ook een situatie voor te stellen waarin zachtaardige of chaotische ouders een grensoverschrijdend kind treffen en onvoldoende grenzen weten te stellen, waardoor het gedrag van het kind op den duur onhoudbaar wordt.

De interactie tussen de adoptieouders en hun geadopteerde kind is dus ook zeker van invloed op hoe het adoptieproces verloopt.

We kunnen dus stellen dat er zeer veel factoren van invloed zijn op het adoptieproces en dat maakt dat we niet zomaar uitspraken mogen doen over welke invloed, goed of slecht, een adoptie heeft op het leven van een kind.

Wel kunnen we er niet onderuit dat geadopteerd worden altijd een invloed heeft op het leven van een kind. Er is iets wat een persoon anders maakt dan de meesten in zijn omgeving, iets wat (letterlijk) een fundamenteel verschil maakt en wat gedurende het leven vragen over afkomst en identiteit oproept.

Of een geadopteerde de drang voelt met deze vragen iets te doen, lijkt wederom samen te hangen met de hierboven beschreven factoren: het eigen temperament, problemen waar hij tegenaan loopt, de levensloop en de relatie met adoptieouders en belangrijke anderen in zijn leven.

Uiting van adoptiegerelateerde problematiek:

In bovenstaand stuk wordt beschreven welke factoren kunnen maken dat een geadopteerd kind problemen gaat ervaren. Maar hoe kunnen deze problemen eruit zien? In de verschillende fasen van het leven van een geadopteerde kunnen adoptiegerelateerde problemen zich op andere manieren uiten. Wederom is onderstaande opsomming niet uitputtend, andere uitingen zijn tevens mogelijk.

Onderstaande is bedoeld om een beeld te geven van mogelijke problemen die kinderen en volwassenen hebben, en die aan adoptie gerelateerd kunnen zijn.

• Leerproblemen: dit betekent dat het kind niet goed kan meekomen op school, of daar grote moeite mee heeft. Soms liggen concentratieproblemen aan de grondslag van de leerproblemen, soms hebben de leerproblemen andere cognitieve oorzaken en is er bijvoorbeeld een organisch defect.
• Gedragsproblemen: onder gedragsproblemen vallen onder meer verbale en fysieke agressie, niet luisteren/ongehoorzaamheid (in extreme mate), onhandelbaarheid, liegen, manipuleren, stelen, het veelvuldig hebben van conflicten, bij adolescenten tevens promiscue gedrag.
• Teruggetrokken gedrag: (extreme) verlegenheid, mijden van contact met anderen, introversie.
• Angsten: angst kent vele vormen. Bijvoorbeeld angst voor verlating, dood, ziekte, maar ook angst voor het donker, angst voor kleine ruimtes of juist om naar buiten te gaan, angst in het contact met anderen, veelvuldig piekeren, dwangmatige/obsessieve gedragingen of gedachten.
• Somberheid: somberheid komt bij adolescenten vaker voor dan bij kinderen in de basisschoolleeftijd, maar is ook in die leeftijdscategorie niet uitgesloten. Somberheid kan zich uiten in: verdrietig zijn, huilen, denken aan de dood, minderwaardigheidsgevoelens en (onterechte) schuldgevoelens, piekeren, minder goed presteren op school, ‘geen zin’ in dingen die eerder wel als leuk werden ervaren.
• Problemen met het zelfvertrouwen: zich onzeker of minderwaardig voelen, het hebben van te weinig zelfvertrouwen.
• Sociale problemen: moeite hebben om contact te maken of te behouden met leeftijdsgenoten.

Een substantieel deel van de geadopteerde kinderen kampt met hechtingsproblemen of in het ernstigste geval met een hechtingsstoornis. Kinderen met hechtingsproblemen vinden het moeilijk om relaties aan te gaan en te behouden met belangrijke anderen (zoals ouders, broers en zussen, andere familieleden) of mensen die in hun leven belangrijk zouden kunnen worden (zoals potentiele partners of vrienden). Omdat hechting belangrijk is voor een gezonde ontwikkeling, ervaren kinderen met een hechtingsstoornis vaak ook problemen zoals hierboven beschreven staan.

Voor een uitgebreide en heldere uitleg over hechting en hechtingsproblematiek, zie het artikel van Femke van Roozendaal dat onder het kopje ‘Informatie over hechting’ op onze informatie pagina staat.

Problemen van volwassenen, mogelijk gerelateerd aan adoptie:

 Ook geadopteerde volwassenen kunnen last hebben van verschillende soorten problemen. Soms ontstaan problemen al in de kindertijd en zijn er in volwassenheid nog steeds problemen, soms ontstaan problemen pas op latere leeftijd.

• Identiteitsproblemen: Iemand ervaart problemen met de eigen identiteit. Bijvoorbeeld: wie ben ik? Hoe kom ik erachter wie ik ben als ik niet weet waar ik vandaan kom? Hoe leer ik leven met het gegeven dat ik verbonden ben aan twee werelden; zowel mijn adoptieland als mijn land van herkomst?
• Problemen in het gedrag: Iemand vertoont gedrag waardoor hij in de problemen komt en begrijpt niet waarom hij dit doet, of het lukt niet om ermee te stoppen. Bijvoorbeeld verslavingsgedrag (oa alcohol, drugs, gokken), financieel onverantwoord gedrag, structureel/herhaaldelijk vreemdgaan.
• Emotionele problemen: Iemand heeft klachten zoals somberheid, stemmingswisselingen, gevoelloosheid, angstklachten, concentratieproblemen.
• Problemen in het contact: Iemand ervaart problemen in contact met anderen. Bijvoorbeeld: (extreme) angst om verlaten te worden door de mensen om wie iemand geeft, of om hen te verliezen, vastklampen aan anderen soms zelfs wanneer het contact nog maar pril was, angst om relaties en vriendschappen aan te gaan, het op afstand houden van anderen zodat een betekenisvolle relatie zelden ontstaat, niemand goed genoeg vinden om een intiemer contact mee aan te gaan, veel conflicten met anderen, het gevoel hebben alleen te staan of er niet bij te horen.

Deze problemen in het contact met anderen zijn vaak volwassen uitingen van hechtingsproblemen.

Soms zijn de klachten zo veelvuldig en ernstig dat de persoon in kwestie langdurig in zijn functioneren wordt belemmerd. Mogelijk is er dan ook sprake van persoonlijkheidsproblematiek. Voor meer informatie over persoonlijkheidsproblemen, zie bijvoorbeeld:

https://www.nvvp.net/website/patinten-informatie/aandoeningen-/persoonlijkheidsstoornis