‘Afstandsmoeders’: zo heten in Nederland de moeders die hun kind afstaan ter adoptie. In Engeland worden ze birthmothers genoemd, geboortemoeders. En moeder blijf je, ook als je je kind afstaat. Sommige vrouwen voelen zich inderdaad hun hele leven moeder, ondanks de ‘afstand.’ Andere moeders hebben dat gevoel minder, maar ze blijven in ieder geval voor hun kind de biologische moeder.

Vanaf 1956 is afstand ter adoptie mogelijk. Afstandsmoeders die toen jong zwanger waren, zijn nu over de 70. Andere afstandsmoeders zijn al in de 80 of misschien wel overleden. Lange tijd waren de moeders onzichtbaar. Er was niets over hen bekend en zelf zwegen ze als het graf. Eind jaren 80 kwam een aantal afstandsmoeders met hun verhaal naar buiten. Sindsdien is er veel informatie verzameld (zie oa: www.wodc.nl/onderzoeksdatabase/2707-onderzoek-afstandmoeders.aspx en www.fiom.nl/kenniscollectie/afstand-ter-adoptie/onderzoeken).

Met de ‘afstandsmoeders van vroeger’ worden de vrouwen bedoeld die zo’n dertig jaar (of langer) geleden afstand deden van hun kind. In die tijd speelden schande en taboe een grotere rol dan tegenwoordig. Hoewel deze afstandsmoeders ‘vroeger’ afstand hebben gedaan, zijn zij geen verleden tijd. Zij vormen de grootste groep afstandsmoeders in Nederland! Juist rond de jaren 70 kwam afstand ter adoptie het meeste voor. Ongeveer 1000 vrouwen per jaar deden toen al dan niet gedwongen afstand.

Een deel van deze vrouwen heeft inmiddels contact met haar afgestane kind of is aan het zoeken. Een ander deel leeft nog steeds met het geheim van de afstand.

Aantallen

Sinds de adoptiewet in 1956 hebben tussen de 15.000 en 20.000 vrouwen in Nederland hun kind afgestaan ter adoptie. Het precieze aantal is niet vast te stellen omdat dit niet eenduidig geregistreerd is. In de jaren 70 waren er ruim 1000 vrouwen per jaar die hun kind afstonden ter adoptie. Door betere anticonceptie, acceptatie van alleenstaand moederschap, meer hulp en betere alternatieven is het aantal vrouwen dat voor afstand ter adoptie kiest, afgenomen tot 15 á 25 per jaar.

De afgelopen jaren meldden zich jaarlijks zo’n 80 vrouwen bij Fiom met het voornemen hun kind af te staan. Ongeveer 55 tot 60 van deze vrouwen besloten om toch geen afstand te doen. Zij gingen zelf voor hun kind zorgen of kozen voor een pleeggezin.

Hoe ging dat vroeger?

In de jaren 50 en 60 was de norm: pas als je getrouwd bent krijg je kinderen. Werd je ongetrouwd zwanger dan was je een gevallen meisje, een schande voor de familie. Mogelijkheden om een zwangerschap te voorkomen of af te breken waren er niet: voorbehoedsmiddelen ontbraken veelal en abortus was illegaal.

Ongehuwd zwangere vrouwen gingen – vanaf dat de zwangerschap zichtbaar was – meestal naar een opvanghuis voor vrouwen, bijvoorbeeld van de Katholieke kerk. Hier konden ze in het geheim bevallen en werden ze tijdens de kraamtijd verzorgd. Of ze gingen naar familie ver weg. Van een echte keuze was geen sprake, meestal was de druk groot om afstand te doen. Velen mochten hun kind niet zien. Als ze daarna weer thuis kwamen werd er niet meer over gepraat. Men dacht in die tijd dat het beter was een band met het kind te vermijden en alles te vergeten. Bovendien was afstand doen van je kind een groot taboe dus moest het geheim blijven. De afstandsmoeders moesten beloven nooit op zoek te gaan naar hun kind.

In de jaren 80 nam het aantal vrouwen dat hun kind afstond ter adoptie af. Er waren betere voorbehoedsmiddelen beschikbaar, abortus werd gelegaliseerd en alleenstaande moeders waren niet langer een schande. In dezelfde periode bleek voor het eerst dat de vrouwen die hun kind hadden afgestaan daar grote moeite mee hadden. Zij kwamen in de loop van de jaren steeds meer met hun verhaal naar buiten.

Hoe gaat het nu?

Fiom ondersteunt vrouwen die een voornemen hebben om hun kind na de geboorte af te staan ter adoptie. Zij zorgt dat betrouwbare informatie goed toegankelijk is voor de betrokkenen en voor professionals. Bij elk voornemen wordt een juridische procedure in gang gezet. Fiom gaat uit van het recht om zelf te beschikken over lijf en leven. Zij is van mening dat een volwassen vrouw in staat moet worden gesteld om zelfstandig een weloverwogen keuze te maken of ze haar kind afstaat ter adoptie. Belangrijk is dat de vrouw tijdens de periode van besluitvorming goed geïnformeerd wordt over de gevolgen van afstand ter adoptie en over mogelijk andere opties. Ook dat zij stilstaat bij haar gedachten en gevoelens, zodat zij een bij haar passende keuze kan maken. Hierbij wordt – als dat mogelijk is – de biologische vader van het kind betrokken.

Uit de praktijk van Fiom en uit onderzoeksresultaten blijkt dat dé afstandsmoeder niet bestaat. De omstandigheden waaronder vrouwen afstand doen van hun kind zijn verschillend. In het algemeen kan gezegd worden dat veel afstandsmoeders nog jong zijn als zij ongewenst of ongepland zwanger worden. Ook hebben zij de laatste jaren steeds vaker een andere etnische achtergrond.

Op basis van onderzoek, verscheen in 2011 het rapport ‘In één klap moeder, en ook weer niet’. Dit rapport geeft inzicht in de omstandigheden en motieven van afstandsmoeders. Wat zorgt ervoor dat je besluit je kind af te staan ter adoptie? Meer informatie over dit onderzoek en de uitkomsten hiervan vind je op de website van Fiom.

Gevolgen

Bij vrouwen die in het verleden een kind hebben afgestaan ter adoptie, kunnen de gevolgen soms levenslang zijn. Ze kunnen het verleden niet verwerken en hebben groot verdriet om het verlies van hun kind. Zij denken met pijn terug aan de tijd waarin zij afstand gedaan hebben.

Vrouwen die (nog) geen contact hebben met hun afgestane kind, blijven worstelen met belangrijke vragen als: gaat het goed met hem? Is hij bij lieve ouders terecht gekomen? Was het achteraf gezien een goed besluit? Zou hij het me kwalijk nemen?

Uit angst voor veroordeling houden deze vrouwen het jarenlang geheim. Dit maakt dat zij zich eenzaam voelen. Het afstaan van hun kind is een vaak stil en enorm verdriet. Het kan leiden tot depressie, lage zelfwaardering en lichamelijke klachten.

Uit onderzoek (Bos, P., Reysoo, F. & Werdmuller, A. (2011). ‘In één klap moeder, en ook weer niet’) blijkt dat er sprake kan zijn van een opeenstapeling van trauma’s. De omstandigheden waaronder een vrouw haar kind afstaat, zijn zwaar en kunnen traumatisch zijn. Omstandigheden zijn bijvoorbeeld verkrachting, prostitutie, geweld en illegaliteit . De ongewenste of ongeplande zwangerschap– die soms pas vlak voor de bevalling ontdekt wordt – komt daar dan nog bij. De scheiding van het kind maakt het trauma compleet: machteloosheid, verdriet, schaamte, schuldgevoelens, boosheid en het verzwijgen.

Toch ervaart niet iedereen het afstaan als een trauma. Sommige vrouwen zijn opgelucht dat hun kind op een goede plek terechtgekomen is. Zij pakken de draad van hun leven met niet al te veel moeite weer op. Ook jaren later, als zij door hun kind benaderd worden, kunnen zij nuchter en praktisch reageren. Zij hebben de scheiding met hun kind niet als pijnlijk ervaren of zij hebben hun verleden verwerkt.

Verhalen van acht afstandsmoeders en een man vind je in het boek ‘Eigen bloed– Over moeders die hun kind afstaan ter adoptie’. Dit boek is verkrijgbaar via Fiom (https://fiom.nl/kenniscollectie/afstand-ter-adoptie/publicaties/boek-eigen-bloed).

Daar tegenover staan de afstandsmoeders voor wie het nog zo pijnlijk is, dat zij er helemaal niet over willen praten. Ze willen geen contact met hun kind. Een grote groep afstandsmoeders is onzichtbaar. Zij zoeken niet en worden niet gezocht door hun kind – het is een wijdverbreid misverstand dat iedereen zou willen zoeken. Hoe het met deze vrouwen gaat is onbekend.

Bovenstaande teksten zijn in mei 2017-met toestemming- overgenomen van de website van Fiom: www.fiom.nl/kenniscollectie/afstand-ter-adoptie-afstandsmoeders.

Fiom vindt het belangrijk dat zoveel mogelijk mensen begrip krijgen voor afstandsmoeders. Zij wil het taboe op afstand ter adoptie doorbreken door goede informatie beschikbaar te stellen voor afstandsmoeders, betrokkenen, professionals, media en politiek.

Behalve bij Fiom kunnen afstandsmoeders terecht bij stichting De Nederlandse Afstandsmoeder. Meer informatie is te vinden op onderstaande website:

www.denederlandseafstandsmoeder.org